روایتی از فضل بن شاذان در کتاب شریف «عیون أخبار الرضا علیه السلام» نقل شده و کتاب شریف «علل الشرایع» نیز با کمی تفاوت همین روایت را ذکر کرده است. کتاب شریف «بحار الانوار» نیز آن را به نقل از این دو کتاب، با محوریت متن عیون میآورد.
حضرت امام خمینی(س) بخشی از این روایت را در «کتاب البیع»، در فصل «ضرورت حکومت اسلامی» و به عنوان «استدلال عقلی در روایات» ذیل بحث ولایت فقیه ذکر فرمودهاند.
روایت حاوی سؤالات متعدد فضل از محضر امام رضا(ع) است و ذکر یکی از این سؤالات به عنوان بخشی از روایت اخلالی به دلالت روایت وارد نمیکند. بنده نیز تنها به همین بخش از روایت بسنده میکنم.
[فضل بن شاذان]: اگر گفته شود چرا خداوند «صاحب الأمر» قرار داده و امر به اطاعات از ایشان فرموده [پاسخ چیست؟]
گفته شد به علل بسیاری.
از جمله آنها: همانا مردم هرگز بر حدی مشخص توقف نمیکنند در حالی که امر شدهاند به خاطر فسادی که در آن نهفته است، از آن حدود تجاوز ننمایند. این حدود هرگز ثابت نمیمانند و اقامه نمیشوند مگر آنکه [خداوند] امینی برای ایشان در آن قرار دهد تا مردم را از تجاوز و ورود به حوزه آنچه از آن منع شدهاند، باز دارد. چرا که اگر اینگونه نباشد هیچکس لذت و منفعت خویش را به خاطر [جلوگیری از] فساد دیگری ترک نمیکند. پس [خداوند] برای ایشان سرپرستی قرار داد تا مردم را از فساد منع کند و حدود و احکام را در میانشان برپا دارد.
و از جمله آنها: تا هیچ فرقه و ملتی بدون سرپرست و رئیس باقی نماند. چرا که در امور دینی و دنیوی گریزی از آن ندارند و در حکمت حکیم جایز نیست که خلق را رها کند، بدون برآوردن نیازی که میداند گریزی از آن ندارند و بدون آن استوار نخواهند بود. پس به کمک او با دشمنانشان مبارزه میکنند و منابعشان را تقسیم مینمایند و او نیز جمعه و جماعتشان را برپا میدارد و از حق مظلوم در مقابل ظالم دفاع میکند.
و از جمله آنها: همانا اگر [خداوند] برای ایشان امامی به عنوان سرپرست، امین، محافظت کننده، و امانتدار قرار ندهد، مذهب کهنه میشود، دین میرود، سنت و احکام استحاله میشود، بدعتگزاران بر آن میافزایند و ملحدان از آن میکاهند و آن را برای مسلمین مشتبه میکنند. چرا که همانا ما خلق را با اختلافاتشان و تفاوت امیالشان و تشتت روشهایشان، ناکامل و محتاج یافتیم. پس اگر [خداوند] به خاطر آنچه رسول (ص) آورده است برای مردم سرپرستی محافظت کننده قرار ندهد، همانا بر روشی که ما تبیین کردیم فاسد و شرایع، سنتها، احکام و ایمان تغییر داده میشدند و فساد تمامی مردم در آن بود …
سند روایت:
حضرت امام خمینی(س) سندیت روایت را «جیّد» عنوان میکنند. یعنی سند روایت «صحیح» یا پایینتر از آن یعنی «ثقه» و «حسن» نیست، ولی خوب است.
بحار الانوار این روایت را در جلد 6 صفحه 58 در باب 23 تحت عنوان «علل الشرائع و الأحکام» در «الفصل الأول: العلل التی رواها الفضل بن شاذان» آورده است.
معرفی منابع:
«بحار الانوار»: علامه مجلسی؛ ولادت: اصفهان، 1307 هجری قمری؛ وفات: اصفهان، 1110 هجری قمری
«عیون أخبار الرضا علیه السلام» و «علل الشرایع»: شیخ صدوق؛ ولادت: قم، سال 305 هجری قمری؛ وفات: سال 381 هجری قمری